Yến sào là gì? Nguồn gốc của yến sào

Yến sào từ lâu đã được xem như “vàng trắng” của phương Đông, nổi tiếng bởi giá trị dinh dưỡng và văn hóa. Không chỉ là một thực phẩm quý hiếm, yến sào còn gắn liền với nhiều truyền thuyết, dấu mốc lịch sử và trở thành biểu tượng của sự thịnh vượng.

1. Yến sào là gì?

Yến sào, hay còn gọi là tổ chim yến, là một loại thực phẩm, dược phẩm cao cấp, được xếp vào hàng đặc sản quý hiếm của nhiều quốc gia châu Á. Về bản chất, yến sào chính là tổ do chim yến tạo nên, chủ yếu từ dịch tiết trong tuyến nước bọt, đan kết thành từng sợi bám chặt trên vách đá trong hang động tự nhiên hoặc trên bề mặt trong các nhà yến.

Trong số hơn 90 loài chim yến, chỉ có một vài loài cho tổ ăn được, phổ biến nhất là yến tổ trắng (Aerodramus fuciphagus) và yến tổ đen (Aerodramus maximus). Đặc biệt, tổ yến khai thác trực tiếp từ đảo, hang đá - thường gọi là yến đảo, có giá trị cao nhất do khan hiếm và quá trình thu hoạch đầy nguy hiểm.

Không chỉ nổi tiếng là món cao lương mỹ vị, yến sào còn được xem như “trứng cá caviar của phương Đông”, bởi giá trị dinh dưỡng và giá thành đắt đỏ. Ở nhiều nền ẩm thực, đặc biệt là Trung Hoa, món canh tổ yến đã được ưa chuộng từ hàng trăm năm trước và duy trì vị thế như một loại thực phẩm dành cho giới thượng lưu.

>>> Những điều có thể bạn chưa biết về tổ yến

2. Yến sào được phát hiện vào năm nào

Nguồn gốc của yến sào gắn liền với lịch sử lâu đời ở châu Á. Theo ghi chép, tổ yến đã được con người biết đến và sử dụng từ thời nhà Đường (618 - 907 SCN). Trong giai đoạn này, tổ yến được vận chuyển từ các vùng Đông Nam Á như Việt Nam, Malaysia, Indonesia sang Trung Quốc. Những ghi chép y học cổ truyền, tiêu biểu là Bản thảo cương mục, đã đề cập đến công dụng của tổ yến như một vị dược liệu quý, giúp bồi bổ sức khỏe và kéo dài tuổi thọ.

Đến thế kỷ 15, có một giai thoại nổi tiếng gắn liền với Đô đốc Trịnh Hòa trong các chuyến hải trình của ông. Tương truyền, khi đoàn thủy thủ bị mắc kẹt tại một quần đảo ở Đông Nam Á, họ đã tìm thấy và sử dụng tổ yến như nguồn thực phẩm để duy trì sức khỏe. Sau khi trở về, Trịnh Hòa đã dâng loại thực phẩm này lên triều đình nhà Minh. Từ đây, yến sào dần trở thành món cao lương mỹ vị dành riêng cho vua chúa và giới quý tộc.

Có thể thấy, yến sào được biết đến từ cách đây hơn 1.000 năm, ban đầu được xem như một loại thuốc bổ trong Đông y, và đến thời Minh - Thanh thì nâng tầm thành biểu tượng của sự xa hoa và quý hiếm. Trải qua hàng thế kỷ, giá trị này vẫn được duy trì, giúp yến sào giữ vững vị thế là một trong những loại thực phẩm – dược phẩm đắt đỏ và danh giá nhất châu Á.

Tại Việt Nam, nhiều tư liệu dân gian truyền lại rằng vào năm 1328, Đề đốc Lê Văn Đạt là người phát hiện quần đảo có chim yến sinh sống ở vùng Bình Khang (nay là Khánh Hòa). Từ đó, ông được tôn vinh là thủy tổ nghề yến sào, và đến nay cộng đồng vẫn duy trì lễ hội tưởng nhớ.

3. Nguồn gốc lịch sử và di sản của yến sào

Khi tìm hiểu về nguồn gốc lịch sử, ta nhận thấy yến sào không chỉ đơn thuần là một loại thực phẩm quý mà còn là một phần của mạng lưới giao thương, văn hóa và tín ngưỡng ở châu Á.

a. Thương mại và văn hóa khu vực

Chim yến phân bố rộng rãi ở Đông Nam Á, và từ rất sớm, tổ yến đã trở thành mặt hàng xa xỉ trong thương mại khu vực. Nghiên cứu lịch sử cho thấy tổ yến từng đóng vai trò quan trọng trong mạng lưới hàng hải Đông Nam Á – Trung Hoa, được xem như “món quà tiến vua” và xuất hiện trong nhiều bữa tiệc cung đình.

b. Các hang yến nổi tiếng và bước chuyển sang nuôi yến nhà

Những hang động lớn như Gomantong, Niah ở Borneo từ lâu nổi danh với nghề khai thác tổ yến truyền thống. Tuy nhiên, kể từ cuối những năm 1990, cùng với sự tăng trưởng mạnh mẽ của nhu cầu, mô hình nhà yến phát triển nhanh chóng ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Điều này đã thay đổi cán cân cung – cầu, giúp yến sào trở nên phổ biến hơn trên thị trường.

c. Việt Nam – cái nôi di sản nghề yến sào

Tại Việt Nam, Khánh Hòa được coi là trung tâm của nghề yến. Ngoài truyền thuyết về Đề đốc Lê Văn Đạt (1328), lịch sử còn ghi nhận mốc năm 1793, khi cộng đồng nghề yến tưởng nhớ Đảo chủ Thánh Mẫu Lê Thị Huyền Trâm – người gắn bó với việc bảo vệ và phát triển nghề yến. Đến nay, ngày 10/5 âm lịch hằng năm được chọn làm ngày lễ hội Yến sào Khánh Hòa, thu hút đông đảo du khách và người dân tham gia.

d. Ghi danh di sản văn hóa

Một cột mốc quan trọng khác là vào tháng 6/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp cùng tỉnh Khánh Hòa đã vinh danh “Tri thức khai thác, chế biến yến sào Khánh Hòa” và “Lễ hội Yến sào Khánh Hòa” vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây không chỉ là sự công nhận giá trị lịch sử mà còn mở ra cơ hội quảng bá yến sào Việt Nam trên trường quốc tế.

4. Kết luận

Qua hành trình lịch sử hàng trăm năm, yến sào không chỉ được biết đến là “thực phẩm quý hiếm” giàu dinh dưỡng, mà còn là biểu tượng văn hóa gắn liền với tín ngưỡng và đời sống cộng đồng. Từ những truyền thuyết về Đề đốc Lê Văn Đạt, các chuyến hải trình của Trịnh Hòa, cho đến việc được vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2025, yến sào đã chứng minh giá trị vượt thời gian.

Ngày nay, với sự phát triển của nghề nuôi yến, sản phẩm này không chỉ dành riêng cho giới quý tộc mà đã đến gần hơn với cộng đồng, song vẫn giữ nguyên vị thế “báu vật trời ban”. Hiểu rõ nguồn gốc và di sản của yến sào giúp mỗi người thêm trân trọng giá trị truyền thống, đồng thời nâng cao ý thức bảo tồn và phát triển bền vững ngành nghề này.

>>> Có thể bạn quan tâm: Cách tổ yến hình thành và quy trình xây tổ của loài chim này
Nếu bạn đang quan tâm đến các sản phẩm từ yến sào, hãy liên hệ với đội ngũ chuyên gia từ Yến Sào Song Thy của chống tôi thông qua hotline: 0937 282 959 để được tư vấn chi tiết nhất.